Pozłotnictwo jest techniką znaną już od czasów starożytnych. Polega na pokrywaniu powierzchni drewnianych płatkami złota, srebra, cyny, metalu lub na pokrywaniu powierzchni proszkiem złota i brązu. Pozłotnictwa nie należy mylić ze złotnictwem, gdyż złotnictwo to wykuwanie albo odlewanie przedmiotów ze złota, a od XIX wieku także nakładanie powłoki galwanicznej.
Pozłotnictwo rozwijało się ze zmiennym natężeniem w zależności od trendów dominujących w poszczególnych epokach. Największy rozkwit tej techniki przypadł na średniowiecze i barok (pozłacano rzeźby, ołtarze, wnętrza sakralne i pałacowe), w XVIII techniki pozłotnicze wykorzystywano głównie do ozdabiania mebli szkieletowych. Zmiany w technice pozłotniczej przyniosło pojawienie się pod koniec XIX wieku szlagmetalu. Szlagmetal to tanie płytki metalu imitujące złoto. Płytki te nakładano na podłoże olejne, w związku z tym znacznie rzadziej stosowano technikę złocenia na pulmencie, a upowszechniło się pozłacanie na mikstionie.
Pozłacanie drewna na mikstionie jest techniką znaną od V w. n.e.; nazywa się je pozłotą olejną, pokostową lub też matową, ponieważ nie można płatków złota, położonych na mikstionie, wypolerować i dlatego pozostają matowe. Czym jest mikstion? To specjalnie spreparowany pokost lniany z dodatkiem żywic. W skład mikstionu wchodzi bursztyn, mastyks, smoła ziemna i pokost – składniki te się stapia i rozcieńcza olejkiem terpentynowym. Na szczęście obecnie nie trzeba odmierzać tych składników z iście aptekarską dokładnością i mieszać w odpowiedniej temperaturze, gdyż pozłotnicy mają do dyspozycji wysokiej jakości gotowe mikstiony. Proces złocenia drewna na mikstionie składa się z kilku etapów:
– usunięcie brudnej powłoki pozłotniczej (w przypadku renowacji);
– gruntowanie drewna zaprawą klejowo-kredową – najpierw należy nasycić drewno gorącym roztworem kleju o niskiej lepkości (gęstość kleju zależy od miękkości drewna), następnie nakłada się kilka warstw gruntu metodą „tapowania” czyli pionowego uderzania pędzlem, a ostatnią warstwę gęstszego gruntu nakłada się przez „oblewanie” – wygładzanie pędzlem w celu wyrównania powierzchni po „tapowaniu”;
– przeszlifowanie zagruntowanej powierzchni na mokro, na sucho i wypolerowanie jej;
– 2-3 krotne nasycenie zagruntowanej powierzchni rzadkim lakierem spirytusowym lub olejnym, do uzyskania jednolitej powierzchni i odstawienie na 24 godziny;
– nałożenie cienkiej i równomiernej warstwy mikstionu przy pomocy szczecinowego pędzla;
– nakładanie złota płatkowego na podeschnięty mikstion – należy pamiętać, że na zbyt mokrym mikstionie płatki toną, a do zbyt suchego nie przykleją się; mikstiony przesychają w ciągu 6-24 godzin; płatki złota przenosi się z książeczki na poduszkę skórzaną przy pomocy noża pozłotniczego. Można też przyłożyć poduszeczkę do płatka złota, delikatnie go wygładzić (wystarczy dmuchnąć), po czym należy przyciąć materiał pozłotniczy do odpowiedniej wielkości i pędzlem-chwytaczem, potartym o rękę w celu lekkiego natłuszczenia, przenosi się płatek złota na mikstion.
Pozłotę pozostawić należy na kilka godzin do przeschnięcia, a następnie wygładzić miękkim pędzlem lub pociągnąć wyrównującą warstwą 40% alkoholu. Kolejny zabieg to pokrycie pozłoconej powierzchni bezbarwnym lakierem spirytusowym caponowym lub roztworem wosku na ciepło. Lakier można podbarwić odpowiednim barwnikiem, dzięki czemu pozłota ma cieplejszy odcień. Technika pozłacania na mikstionie daje efekt matowej powierzchni, jeśli chcemy uzyskać złocenie na połysk, należy wybrać technikę pozłacania na pulmencie.
Wszystkie wyżej opisane czynności wymagają wiele pracy i cierpliwości, ale dla uzyskania odpowiednich efektów niezbędne są odpowiednie narzędzia i materiały. Do gruntowania i szlifowania podłoża niezbędne są następujące przybory: pędzel okrągły z twardej szczeciny do gruntowania i „tapowania”, pędzel do „oblewania”, żelazko skrobakowe do obróbki gruntu na sucho, pumeks w kamieniu do obróbki gruntu na mokro, proszek pumeksowy i ziemia okrzemkowa do szlifowania gruntu na sucho, papier ścierny, focza skórka do polerowania podłoża, gąbka do zbierania szlamu z gruntu, szpachla japońska do zbierania gruntu z dużych powierzchni.
Nakładanie płatków złota na mikstion wymaga skupienia, precyzyjnej i pewnej ręki pozłotnika, a w tej ręce mieć on musi fachowe narzędzia. Wśród narzędzi do nakładania pozłoty musi znaleźć się:
– poduszka skórzana do przycinania na niej płatków złota – wykonana jest z delikatnej skóry, jeśli się przetłuści należy potrzeć jej powierzchnię kredą;
– nóż pozłotniczy – przenosi się nim płatki z książeczki na poduszkę, przycina je do odpowiedniej wielkości, prowadząc nóż zawsze w jednym kierunku, by nie uszkodzić płatka; od jakości tego narzędzia zależy efekt pracy pozłotnika, dlatego trzeba go odpowiednio ostrzyć, wygładzać, odtłuszczać kredą, a po każdym przycięciu płatka złota przecierać go miękką szmatką;
– pędzel-chwytacz o miękkim, długim włosiu z wiewiórki, wielbłąda lub borsuka – jest potrzebny do przenoszenia płatków złota z poduszki na podłoże, jego szerokość powinna odpowiadać szerokości płatków.
Tak pokrótce można opisać, jak pozłocić meble lub inne drewniane elementy. Praca żmudna, ale niewątpliwie efekt, np. stary mebel lśniący nowym blaskiem, wart jest nakładu sił i środków na wysokiej klasy materiały i narzędzia pozłotnicze. Więcej fachowych informacji można znaleźć m. in. w książce „Meble. Naprawa i odnawianie” autorstwa Ireny Swaczyny lub na fachowych stronach internetowych.
Red. GrW
