Zegar przewieszony przez gałąź, jak ubranie niedbale rzucone na krzesło, czy spływający jak roztopiony kawałek sera, wizja przypominająca płonącą żyrafę jak z sennego koszmaru to chyba pierwsze skojarzenia, które przychodzą na myśl o surrealizmie, zwanym też nadrealizmem. Ten nurt w malarstwie, literaturze i filmie okresu międzywojennego występował przeciw konwencji w sztuce, realizmowi i intelektowi, a pierwszeństwo dawał wewnętrznej percepcji świata, ujawniającej się w snach, halucynacjach, podczas sesji hipnotycznych czy spirytystycznych. Nie przypadkowo rozkwit tego kierunku zbiegł się z upowszechnieniem badań Z. Freuda nad psychoanalizą i później C. G. Junga nad podświadomością zbiorową.
Wspomniane na wstępie obrazy to dzieła jednego z najwybitniejszych surrealistów, Salvadora Dali (1904-1981), ale nie był on inicjatorem tego nowego spojrzenia na sztukę; twórcą manifestu surrealistów z 1924 roku był Andre Breton, związany pierwotnie z dadaistami. Głosił pogardę dla zdrowego rozsądku, pragmatyzmu i przede wszystkim realizmu, a podkreślał rolę wyobraźni i działań spontanicznych, nie skrępowanych normami kulturowymi. Surrealiści, tak nowatorscy, inspiracji szukali w średniowiecznej twórczości Hieronima Boscha i mrocznym romantyzmie, archetypowych mitach i bajkach.
Literatura i film spod znaku surrealizmu
Surrealiści często posługiwali się absurdem i groteską. W tezach nawołujących do spontaniczności mają swe źródło happeningi, które w okresie socrealizmu były kolorową plamą na szarej polskiej rzeczywistości (np. Pomarańczowa Alternatywa). W Polsce międzywojennej właściwie nie wykształciła się odrębna grupa reprezentująca ten kierunek, ale tezy surrealizmu łączono z symbolizmem i ekspresjonizmem, a o nasileniu się ich w polskiej sztuce można mówić dopiero w latach 60-tych i 70-tych (E. Rosenstein, K. Mikulski, T. Kantor, J. Nowosielski, T. Brzozowski).
Surrealizm był jednym z trzech podstawowych kierunków w sztuce XX wieku, obok kubizmu i abstrakcjonizmu. Niewątpliwą zasługą surrealistów jest podniesienie rangi wyobraźni i wewnętrznych przeżyć artysty ponad rozumowe konwencje.
Najbardziej znani surrealiści w malarstwie
Salvador Dalí – Hiszpański malarz znany z niezwykle realistycznych, ale jednocześnie dziwacznych i onirycznych obrazów. Przykłady jego prac to „Trwałość pamięci” i „Chrystus Świętego Jana od Krzyża”.
René Magritte – Belgijski malarz, który tworzył obrazy pełne paradoksów i nieoczekiwanych połączeń. Najsłynniejsze dzieła to „Człowiek w meloniku” i „Nie jest to fajka”.
Joan Miró – Kataloński artysta, którego prace były często abstrakcyjne, ale pełne symboli i fantastycznych kształtów. Przykłady jego prac to „Nocna muzyka” i „Karnawał Harlequina”.
Max Ernst – Niemiecki malarz i rzeźbiarz, który eksperymentował z różnymi technikami i materiałami. Jego prace takie jak „Les Rencontres” i „L’Eléphant Celebes” odzwierciedlają jego innowacyjne podejście do sztuki.
André Masson – Francuski malarz znany z automatycznego rysowania, co pozwalało mu na wyrażenie podświadomości. Jego prace często zawierają labirynty, bestie i innych fantastycznych istot.
Yves Tanguy – Francuski malarz, który tworzył oniryczne krajobrazy pełne dziwacznych i biomorficznych form. Jego obrazy takie jak „Mama, Tata jest ranny” i „Niedługo po tym” są doskonałymi przykładami jego stylu.
Leonora Carrington – Brytyjska malarka i pisarka, której prace były głęboko osobiste i pełne symbolicznych, mistycznych elementów. Jej obrazy, takie jak „Samobójczyni” i „Biały Koń”, odzwierciedlają jej zainteresowanie okultyzmem i mitycznymi opowieściami.
Oczywiście wielu innych artystów również wniosło istotny wkład w rozwój surrealizmu, ale wymienieni powyżej to jedni z najbardziej wpływowych i rozpoznawalnych przedstawicieli tego ruchu.
Technika malarska surrealistów
Farby olejne były idealnym medium dla surrealistów, ponieważ umożliwiały im tworzenie obrazów o głębokim realizmie, a jednocześnie pełnych iluzji i sennych wizji. Te unikalne właściwości farb olejnych pozwalały artystom na wyrażenie subtelności i złożoności ich wizji w sposób, który nie byłby możliwy przy użyciu innych technik malarskich.
GRW/Plastyk/KSP
